Het centrum van West-Berlijn staat de komende jaren een aantal verbouwingen te wachten die het gezicht van het drukste punt van de stad (de Kurfürstendamm ter hoogte van de Joachimsthaler Straße) blijvend zullen veranderen. Eens te meer geldt hier de bekende uitspraak van de publicist Karl Scheffer: Berlijn is er toe gedoemd steeds te worden en nimmer te zijn. Al is deze zin ruim 100 jaar oud: hij is nog net zo actueel als toen hij werd opgeschreven.
Net als in Nederland hebben de warenhuizen in Berlijn het moeilijk. Een uitzondering is wellicht het beroemde KaDeWe, al is het in de loop der jaren diverse keren van eigenaar veranderd. Maar de optelsom van geëtaleerde luxe en een reusachtig sortiment (rond 350.000 artikelen!) heeft zijn aantrekkingskracht nog steeds niet verloren.
Voor de traditionele warenhuisketen Karstadt geldt dat veel minder. Al een paar keer ten dode opgeschreven, steeds weer op het nippertje gered – maar de situatie is en blijft hachelijk en het zou zomaar kunnen dat Karstadt dezelfde weg opgaat als onze V&D. De bekendste en met bijna 30.000 m² grootste vestiging in Berlijn is uiteraard die op de Kurfürstendamm en juist dat filiaal gaat in ieder geval begin 2017 dicht. De reden hiervoor is dat op dit werkelijk allerdrukste punt van Berlijn de komende jaren een nieuw winkelparadijs zal ontstaan, dat meer dan twee keer zo groot zal zijn als het huidige warenhuis en dat de naam Mall of Ku’damm zal krijgen. Over de vraag of Berlijn wel een 63e of 64e winkelcentrum nodig heeft valt te twisten, maar zeker is dat de Kurfürstendamm er jarenlang een nieuwe bouwput bij zal hebben.
Schuin aan de overkant bevindt zich het beroemde Café Kranzler dat in de afgelopen jaren nauwelijks nog aan zijn glorietijd herinnerde, die tussen het begin van de jaren vijftig en het eind van de jaren negentig lag. Het beroemde terras verdween al jaren geleden uit het straatbeeld en het café zelf werd naar de eerste etage verbannen om plaats te maken voor een modezaak. Alleen de koepel met de kenmerkende rood/witte markiezen herinnert nog aan betere tijden. Nu is de modezaak vertrokken en het café gesloten. Het Kranzler areaal wordt hernieuwd en in 2017 zal dan de feestelijke heropening zijn: uiteraard mooier, eigentijdser en toch historisch verantwoord. We gaan het zien.
Een stukje verderop, richting KaDeWe is nòg een grote bouwput te vinden: vlakbij de Breitscheidplatz (het eigenlijke hart van West-Berlijn) verrijst het imposante Upper West, waarover ik twee jaar geleden hier al eens iets heb geschreven en dat op de onderste 18 verdiepingen het grootste hotel van de Motel One groep zal gaan herbergen. Voor de daarboven gelegen 14 etages is kantoorruimte gepland, wat een goed idee lijkt te zijn. Jarenlang was er in Berlijn een overschot aan kantoorruimte, maar het tij is inmiddels volledig verkeerd. Er is de laatste jaren verhoudingsgewijs weinig bijgebouwd, en de vraag naar kantoorruimte blijft maar stijgen. Berlijn boomt, óók wat het aantrekken van buitenlandse ondernemingen betreft.
Maar dat is nog niet alles: vlak om de hoek, in de Joachimsthaler Straße richting station Zoologischer Garten, wordt ook stevig gebouwd. De uitermate lelijke overdekte passage, die tussen Kantstraße en Hardenbergstraße verliep en vooral bekendheid genoot omdat hier het sexmuseum van Beate Uhse was gevestigd, is gesloopt om plaats te maken voor alweer een nieuw kantorencomplex annex winkelpassage. Er wordt hier hard gewerkt en de verwachting is dat het gebouw al begin volgend jaar zal worden opgeleverd.
Voorts krijgt het aloude station Zoologischer Garten een grote opknapbeurt. De rol van dit station werd beduidend kleiner toen – nu precies tien jaar geleden – in 2006 het nieuwe Hauptbahnhof in gebruik werd genomen. Als gevolg hiervan stoppen sneltreinen en ICE’s hier sindsdien niet meer, tot verdriet van veel reizigers en van de winkeliers in en rond het station. De Berlijnse wethouder van verkeerszaken heeft de Duitse spoorwegen onlangs nog maar weer eens een keer gevraagd de bestaande regeling terug te draaien, maar het mag betwijfeld worden dat dat verzoek gehonoreerd zal worden. De verbouwing van het station zal op zijn minst tot eind 2017 duren, wellicht ook nog wat langer. Dat is later dan gepland, maar daar zijn we in Berlijn natuurlijk wel aan gewend. Duurder wordt het ook, maar ook hierover zal zich niemand echt verbazen.
Tel bij al die huidige bouwplannen de recentelijk afgesloten projecten nog eens op, zoals het nieuwe Bikinihaus, de fraai gerestaureerde bioscoop Zoo Palast en het sjieke Waldorf Astoria hotel, en het moge duidelijk zijn dat na jaren van stilstand dit gedeelte van Berlijn onderhand in een stroomversnelling is geraakt. Gedurende de eerste jaren na de Wiedervereinigung lag de focus (begrijpelijkerwijze) vooral op het oostelijk deel van de stad. Hier ontwikkelde zich vanaf 1990/1991 een ongekende bouwboom, met als gevolg dat West-Berlijn plotseling als passé gold. Die fase lijkt voorbij te zijn en de City West begint aan een tweede jeugd.
Ik ben overigens nog niet aan het eind van mijn lijstje met veranderingen in het West-Berlijnse centrum: een stukje westelijker op de Kurfürstendamm, tussen Uhlandstrasse en Knesebeckstraße, bevindt zich het bekende Kurfürstendamm Karree, waar onder andere het goedlopende, multimediale museum Story of Berlin is gehuisvest. Afgezien van dit museum is het Ku’damm Karree al sinds jaren een vrij troosteloze bedoening.
Vroeger zat hier een grote multimedia-winkel (à la Media Markt), met daarin zelfs een filiaal van de beroemde Berlijnse boekhandel Kiepert, aan de achterzijde (richting Lietzenburger Straße) was de niet minder beroemde Sperlingsgasse te vinden – een verzameling van 13 kroegen, die in zijn glorietijd bezoekers van heinde en verre aantrok, en aan de ingang Knesebeckstraße was een prachtige kunst- en filmboekhandel gevestigd. Allemaal verleden tijd: de multimedia-store, de Sperlinggasse en de boekhandel sloten al jaren geleden hun deuren.
Het enige wat resteert zijn het restaurant Dressler (duur maar goed), City Music (de beste platenzaak van Berlijn) en het Theater am Kurfürstendamm, dat hier al bijna honderd jaar staat en waar in de jaren twintig van de vorige eeuw de beroemde Max Reinhardt regie voerde. Eigenlijk zijn het twee theaters en is de juiste naam Theater und Komödie am Kurfürstendamm.
Voor het Ku’damm Karree werden de afgelopen jaren diverse plannen ontwikkeld, maar tot nu toe werd hiervan in feite niets omgezet. Daar lijkt echter binnenkort verandering in te komen: er is een nieuwe investeerder gevonden en die wil het allemaal wat grootscheepser aanpakken. Een groot gedeelte van het areaal zal nieuw worden bebouwd, waarvoor ook de beide theaters plaats zullen moeten maken. Volgens de plannen zal in plaats hiervan ondergronds een nieuw theater verrijzen. Daartegen wordt weliswaar druk geprotesteerd, maar of dat veel zal uithalen is de vraag.
Verder werd bekend dat de internetgigant Amazon, die in Nederland nog niet echt van de grond is gekomen maar in Duitsland een big player is, hier midden in de stad een nieuw logistiekcentrum wil opzetten. Daarmee wil Amazon voor zo’n 10.000 geselecteerde producten de levertijd voor klanten in Berlijn tot slechts twee uur terugbrengen. Voldoende ruimte is er in ieder geval in het voormalige multimedia pand, waarvan de ruiten nu nog geblindeerd zijn.
Een stukje verderop, aan de Kurfürstendamm 56 staat een huis dat in de jaren negentig van de vorige eeuw fraai werd gerenoveerd: ik weet dat zo goed omdat ik hier vroeger vele jaren heb gewerkt. Ku’damm 56 is ook de titel van een driedelige dramaserie die dit jaar met veel succes op de Duitse televisie werd vertoond. Het getal 56 verwijst niet alleen naar het huisnummer, maar ook naar het jaar waarin de serie speelt: 1956.
Het verhaal is hier en daar wat dik aangezet, maar daar staat tegenover dat het een fantastisch beeld geeft van de Kurfürstendamm en van het Berlijn van 60 jaar geleden. In het middelpunt staat een dansschool van de oude slag, die een ideale kapstok blijkt te zijn om de belangrijkste thema’s van die tijd aan op te hangen: de nasleep van de Tweede Wereldoorlog, de omgang met het onrecht dat geschiedde, de emancipatie van de vrouw, de problemen waarmee homoseksuelen in de preutse en weinig tolerante jaren vijftig te kampen hadden, de opkomst van de rock ’n roll generatie, de economische situatie en uiteraard ook de koude oorlog, waarvan Berlijn het symbool zou worden.
Er wordt erg goed en geloofwaardig gespeeld en je bent al snel in de ban van de gebeurtenissen. Bovendien zit er enorm veel vaart in het verhaal en wordt de sfeer van de jaren vijftig perfect opgeroepen. Er is wel een aantal dingen dat niet klopt: de dansschool is op nummer 56 gevestigd en ligt tegelijkertijd vlakbij het U-Bahn station Kurfürstendamm, dat echter bijna een kilometer verderop ligt. En als iemand met zijn auto van Grunewald terugrijdt richting Kurfürstendamm bevindt hij zich op een gegeven moment op de Straße des 17. Juni (die naar de opstand in Oost-Berlijn in het jaar 1953 verwijst). Maar natuurlijk geldt in dit geval: een kniesoor die hier op let.
Voor alle Berlijn-fans in Nederland hoop ik dat deze serie binnenkort op de Nederlandse televisie te zien zal zijn. En als u niet zo lang wilt wachten en uw Duits goed genoeg is, is hier een link naar de Mediathek van het ZDF, de omroep die de serie heeft uitgezonden: Ku’damm 56. Ik raad het u van harte aan.
Natuurlijk wil ik het hier niet alleen maar over de Kurfürstendamm en de vele bouwputten in de stad hebben. Daarom ook geen woord over het nieuwe vliegveld BER, behalve dan even snel het feit dat sinds kort duidelijk is dat voor de opening ook het jaar 2017 nog te vroeg zal komen. Ook over de bouw en de financiering van het nieuwe Stadtschloss, de uitbreiding van de U-bahn lijn 5 en de al sinds 2010 lopende renovatie van de Staatsoper Unter den Linden hoort u van mij deze keer niets.
Zoals bekend is er aan musea in Berlijn geen gebrek en ik heb hier in de afgelopen jaren dan ook al vele aan u voorgesteld. Dit jaar zijn er twee musea bij gekomen die beide de Berlijnse Muur en de koude oorlog als onderwerp hebben. Dat lijkt wat overdreven: er is immers al sinds 1962 een Mauermuseum, dat vlakbij het vroegere Checkpoint Charlie ligt en dat ongetwijfeld in uw reisgids zal worden genoemd. En dan is er natuurlijk de Gedenkstätte Berliner Mauer aan de Bernauer Straße, waarover ik hier al eens wat heb geschreven. Deze gedenkplaats heeft de afgelopen jaren een behoorlijke upgrade gekregen en trekt terecht veel bezoekers.
Toch lijken de twee nieuwe musea in een behoefte te voorzien, al is in beide gevallen het begrip museum eigenlijk niet echt van toepassing. Dat geldt vooral voor The Gate, dat pal aan het Brandenburger Tor ligt en waar dus dagelijks vele duizenden mensen langslopen. In feite is het niet meer dan een multimedia show, die binnen een tijdsbestek van 20 minuten de geschiedenis van Berlijn van de afgelopen 300 jaar uit de doeken doet.
Dat lijkt onmogelijk en dat is het eigenlijk ook. Maar de show is wel spectaculair, met fraaie beelden en een overdonderend geluid, en zal vermoedelijk jonge mensen en bezoekers met weinig tijd wel aanspreken. De show wordt doorlopend getoond, dus drie keer per uur zonder pauze (net zoals vroeger de Cineac). De eerste recensies zijn erg lovend, en ik sluit mij daar graag bij aan.
Het Wall Museum aan de East Side Gallery is eveneens in de eerste plaats een multimediaal gebeuren, maar het is opgedeeld in verschillende ruimtes waar je in alle rust de vele videoclips kunt bekijken. Er is hier werkelijk veel te zien en er wordt ook veel uitgelegd, zodat het een prima plek is voor (vooral jongere) bezoekers die meer over de geschiedenis van de Berlijnse muur en de koude oorlog willen weten.
Ik vond het in ieder geval interessanter dan het Mauermuseum aan Checkpoint Charlie, dat toch een vrij rommelige indruk maakt en dat niet chronologisch is opgebouwd. Dat hebben de bedenkers van het Wall Museum beter gedaan.
De ligging is weliswaar niet zo centraal als die van The Gate, maar pal naast de Oberbaumbrücke (de mooiste brug van Berlijn) is natuurlijk ook niet verkeerd. Bovendien bent u hier snel met het openbaar vervoer (S-Bahn en U-Bahn station Warschauer Straße liggen om de hoek) en kunt u het prima combineren met een bezoek aan de East Side Gallery en het roemruchte RAW terrein, waarover ik hier al eens wat heb geschreven. Vanaf dit punt kunt u trouwens ook bus M10 nemen, die u rechtstreeks naar de al genoemde Gedenkstätte aan de Bernauer Straße brengt.
Een tijdje geleden schreef ik hier al eens over oases in Berlijn: het is verbazingwekkend hoeveel van die rustpunten er in de stad te vinden zijn, óók in het centrum. Neem nu het gebied iets ten noorden van het Hauptbahnhof. Als u het station aan de noordzijde verlaat (Europaplatz) komt u op de Invalidenstraße, waar zich tot 1990 ter hoogte van de Scharnhorststraße een grensovergang tussen West- en Oost-Berlijn bevond. Kort hiervoor ziet u het prachtige museum voor eigentijdse kunst Hamburger Bahnhof, dat in een voormalig station is gevestigd.
Ernaast is het restaurant van Sarah Wiener te vinden. Zij is in Duitsland erg bekend omdat ze vaak in kookprogramma’s op de Duitse televisie is te zien. Het eten is erg goed (maar vrij prijzig) en de inrichting mag er zijn.
Bij mooi weer is het goed toeven op het terras, dat direct aan het water ligt (het Berlin-Spandauer Schifffahrtskanal, dat de Spree met de Havel verbindt) en waar van het verkeer weinig is te merken.
Als u verder richting oosten loopt komt u na enkele minuten vlak vóór de kruising met de Chausseestraße uit bij het Naturkundemuseum dat een bezoek meer dan ooit waard is. Sinds eind vorig jaar is hier het twaalf meter lange skelet van een Tyrannosaurus Rex te bewonderen, wat op zich al een sensatie is. Er zijn er op de hele wereld maar een paar van te vinden en het was dan ook een moeilijke opgave voor het museum Tristan Otto (zoals hij liefkozend wordt genoemd) binnen te halen.
Nog tot en met 12 juni a.s. is daar een spectaculaire aanvulling bij gekomen: een natuurgetrouwe kopie van het skelet van een Spinosaurus, de grootste dinosaurus die ooit op aarde heeft rondgelopen. Daarnaast zijn er enkele fossielen van Spinosaurus te zien en wordt het spannende verhaal verteld van de zoektocht naar die fossielen.
Ruim honderd jaar geleden was een Duitse paleontoloog al succesvol, maar zijn vondsten overleefden de Tweede Wereldoorlog niet. Een eeuw later doet een jonge Berlijner het hem na en heeft succes bij zijn speurtocht in de woestijn van Marokko. Op een enkele uitzondering na blijven de fossielen in het land van herkomst en worden in het museum in plaats hiervan 3D-afdrukken getoond.
Het museum heeft natuurlijk nog veel meer te bieden dan alleen maar dinosaurussen: u komt hier meer te weten over de ontwikkeling van de aarde, over de evolutie, over ons zonnestelsel en andere natuurkundige onderwerpen. Het is echt een museum voor mensen die hun kennis hierover willen verdiepen en ik raad u een bezoek daarom uiteraard ook van harte aan. Het is ook erg geschikt voor kinderen (vanaf een jaar of tien). Het Naturkundemuseum is met het openbaar vervoer goed te bereiken: u komt hier vanaf het centrum met de U-Bahn (lijn 6) en het station waar u moet uitstappen heet: Naturkundemuseum!
Als u hier toch in de buurt bent, is het misschien wel interessant nog even door te lopen: u neemt linksaf de Chausseestraße (dus in noordelijke richting), waarna uw aandacht al snel door een gigantisch gebouwencomplex wordt getrokken. Hier zal binnen niet al te lange tijd de BND, de Bundesnachrichtendienst, zijn intrek nemen. De BND is zo ongeveer het Duitse pendant van onze AIVD en is waarschijnlijk ook in Nederland een begrip sinds duidelijk werd dat zij de NSA hielp bij het afluisteren van bondgenoten. Om die reden moest de chef van de BND destijds opstappen.
Sindsdien is het wellicht wat stiller geworden rond de BND, maar schijn bedriegt. De dienst wordt herstructureerd en een groot gedeelte van de 4.000 medewerkers zal binnenkort van het Zuidduitse Pullach naar de nieuwe centrale in Berlijn verhuizen. Er is één probleem: ook de bouw van de nieuwe BND-centrale verloopt niet volgens plan. Eigenlijk had die verhuizing al lang achter de rug moeten zijn, maar het gebouwencomplex is nog steeds maar niet af. Men denkt momenteel aan eind 2016, maar het blijft natuurlijk de vraag in hoeverre dat realistisch is. U weet inmiddels wel dat Berlijn op nogal gespannen voet met de oplevering van grote projecten staat, om het zacht uit te drukken.
En natuurlijk blijven de bouwkosten ook niet binnen de ramingen. Oorspronkelijk ging men uit van in totaal rond 750 miljoen aan bouwkosten, maar inmiddels ligt dat bedrag eerder bij zo’n 1,3 miljard. Ik ben geen architect, ik ben geen aannemer en ik ben geen accountant, maar zulke cijfers verbijsteren mij altijd. Het is wel aardig het nieuwe domicilie van de BND eens wat nader te bekijken. Niet dat je er naar binnen kunt, maar u kunt via de Habersaathstrasse naar een punt lopen, vanwaar u een goed beeld van de grootte van het complex krijgt. Slim genoeg ligt er vóór het complex een slootje om eventuele indringers af te schrikken…
U kunt dan nog via het Südpanke Park de uitgestrekte westzijde van de toekomstige BND-centrale in ogenschouw nemen. Het Südpanke Park is overigens ook weer zo’n rustpuntje in de stad: het stadsverkeer is nauwelijks te horen, alom groen en gemakkelijk te bereiken.
Aan de overkant van de Chausseestraße komt u via de Schwarzkopfstraße uit op de Caroline-Michaelis-Straße. Hier bevindt zich midden in de stad een op de eerste blik onopvallend terrein met daarop een strand (Beach Mitte), en een plek waar je naar hartelust kunt klimmen en klauteren (Mount Mitte). Het kunstmatige strand is met ca. 20.000 m² het grootste in zijn soort van Europa.
Op mooie dagen is het hier een drukte van belang, vooral natuurlijk in de weekenden. Al ligt de dichtstbijzijnde zee op ruim 160 km van Berlijn (de Oostzee), hier is met wat goede wil toch een beetje de flair van het strandleven te speuren. De komende weken wordt het strand tijdens EK wedstrijden bovendien ook nog eens in een grote public viewing plek getransformeerd, om de stemming voor de bezoekers extra te verhogen. Tenzij je uit Nederland komt, uiteraard…