De vorige keer schreef ik over de problemen die zijn ontstaan rond het prestigieuze nieuwe vliegveld van Berlijn: Berlin Brandenburg Willy Brandt (BER). Sindsdien regent het rond dit thema louter slechte berichten en het einde lijkt niet in zicht. Duidelijk is in ieder geval dat het niet bij een bedrag van 300 miljoen aan extra kosten zal blijven, zoals nog in mei werd gedacht. Inmiddels staat de teller al op zo’n anderhalf miljard euro méér en zelfs dat bedrag betekent wellicht nog niet het laatste woord. Bovendien wordt de haalbaarheid van de nieuwe openingsdatum (17 maart 2013 in plaats van 3 juni van dit jaar) steeds meer in twijfel getrokken. Volgende maand zal er voor wat dat betreft meer duidelijkheid komen: dan begint de nieuw ingehuurde brandblusser Horst Amann aan zijn ondankbare taak.
Ook de S-Bahn heeft de al sinds jaren bestaande problemen nog steeds niet onder controle en van een verbetering van de situatie is niets te merken. Integendeel, het lijkt wel alsof er steeds meer hinderpalen bij komen. Naast de gevolgen van de ondoordachte spaarmaatregelen uit het recente verleden, zoals verouderd materieel en een gebrek aan geschoold onderhoudspersoneel, worden we ook nog eens getrakteerd op diverse computerproblemen, kabelbranden, kabeldiefstallen, niet werkende wissels en nog zo het één en ander. Het is inmiddels helaas zover dat je niet meer blind op de Pünktlichkeit van de S-Bahn kunt vertrouwen en ik raad u daarom dan ook aan voor zover mogelijk naar de U-Bahn uit te wijken. Kijkt u in ieder geval altijd even op deze website en dan in het bijzonder bij de rubriek aktuelle Fahrplanänderungen als u toch de S-Bahn wilt of moet nemen.
En als u binnenkort naar Berlijn komt, zal u vermoedelijk het behoorlijk rommelige centrum van West-Berlijn opvallen. Het hart van de City-West rond de Breidscheidplatz wordt al sinds geruime tijd door diverse bouwputten ontsierd. Op de shoppingboulevard Tauentzienstrasse is de BVG (het plaatselijke openbare vervoer) al jaren in de weer omdat de U-Bahntunnel tussen de stations Wittenbergplatz en Zoologischer Garten vernieuwd moet worden. Oorspronkelijk zouden de werkzaamheden eind 2010 voltooid zijn, maar zoals het er nu uitziet zal dat pas begin 2013 het geval zijn.
Aan de andere kant van de Breidscheidplatz wordt het langgerekte Bikinihaus in zijn oude glorie hersteld en dat gaat evenmin zonder slag of stoot. Ook hier dus veel lawaai, vuil en overlast voor passanten en verkeer. Maar het moet gezegd: de website mag er best zijn! Ook bij dit project gaat men van oplevering begin 2013 uit. De tijd zal het leren of dat inderdaad een juiste inschatting was.
Nauwelijks beter is het trouwens rond die andere grote boulevard in Berlijn gesteld: Unter den Linden gaat eveneens gebukt onder allerlei bouwactiviteiten waarvan het eind niet in zicht is. Vooral de verlenging van de U-Bahn lijn 5, waarover ik een vorige keer al wat schreef, leidt tot veel ongemak en overlast.
Bij dergelijke toestanden denk je al gauw aan de – hier al eens eerder geciteerde – uitspraak van de schrijver Karl Scheffler van zo’n 100 jaar geleden: Berlin ist eine Stadt, verdammt dazu, ewig zu werden, niemals zu sein (Berlijn is een stad die gedoemd is voor altijd te worden, en nooit te zijn), want de genoemde problemen lijken die woorden te bevestigen.
Maar natuurlijk is het hier niet alleen maar kommer en kwel en ik wil daarom weer een kleine greep doen uit de vele positieve, interessante, verrassende en unieke dingen die Berlijn te bieden heeft.
Positief is in ieder geval het feit dat het in Berlijn erg gemakkelijk is een fiets te huren. Ik las onlangs op volkskrant.nl dat de ADAC (zeg maar de Duitse ANWB) de Nederlandse OV-fiets een heel slecht cijfer gaf (“sehr mangelhaft”), wat onze vrienden van de Volkskrant met “gebrekkig” meenden te moeten vertalen. De juiste vertaling is in dit geval natuurlijk “zeer slecht” (rapportcijfer 1). Hoe dan ook, hier in Berlijn hoef je niet eerst een abonnement af te sluiten: een credit card en een mobiletelefoon volstaan. Mogelijk is dit onder andere bij Call a bike van de Duitse spoorwegen en bij nextbike. Wel moet men zich bij de eerste keer (kosteloos) laten registreren. De prijzen van nextbike (dagprijs 8 euro) zijn beduidend lager dan van Call a bike (dagprijs 15 euro), maar daar staat tegenover dat er daarvan veel meer zijn te vinden. In het centrum struikel je er bijkans over.
Interessant is vaak de manier waarop Berlijn met zijn historische dan wel zijn oude gebouwen omgaat. Daarbij doel ik niet zozeer op grote projecten zoals de bouw van het Stadtschloss, de verbouwingen van diverse ministeries, de nieuwe vormgeving van grote delen van de Friedrichstrasse (met de zogenoemde quartiers) of ook de afbraak van het roemruchte Palast der Republik. Dat zijn thema’s die in de afgelopen jaren de gemoederen hier in Berlijn danig hebben verhit en dat deels nog steeds doen. Al heb ik over Stadtschloss en Palast der Republik onder andere hier wel eens wat geschreven, een verdieping van deze materie is voor mij een maatje te groot en het thema blijft natuurlijk het domein van de stadsontwikkelaars en, uiteraard, van de politiek.
Nee, ik heb het over panden die verlaten, verloren en door iedereen vergeten lijken te zijn, tot er iemand komt met een idee en een visie en voilà: er gebeurt iets. Het bekendste voorbeeld in Berlijn is waarschijnlijk het Tacheles in de Oranienburger Strasse dat begin jaren negentig zou worden afgebroken, maar toen kort daarvoor door een groep kunstenaars werd bezet. Vorig jaar kwam er echter een eind aan ruim twintig jaar artistieke activiteiten en werd het pand ontruimd. Onduidelijk is wat er nu mee gaat gebeuren. Een ander bekend voorbeeld is de Ufafabrik in Tempelhof, die al eind jaren zeventig door kunstenaars in het leven werd geroepen.
Vandaag wil ik u graag even op de vroegere Bötzowbrauerei wijzen, die in de wijk Prenzlauer Berg niet ver van de Kollwitzplatz is te vinden. Dit monumentale gebouw uit de negentiende eeuw kijkt op een bewogen verleden terug. De brouwerij werd in 1885 geopend op een terrein waarop zich destijds acht windmolens bevonden die hun bestaan danken aan een besluit van Friedrich II van honderd jaar daarvoor. De brouwerij had (uiteraard) een eigen Biergarten, die zich eind negentiende eeuw snel tot één van de populairste uitspanningen in Berlijn ontwikkelde. Er was plaats voor wel zo’n 6.000 mensen, die van de muziek, het uitzicht èn van het bier genoten. Als je het terrein met een grootte van zo’n 24.000 m² nu bekijkt, heb je vrij veel fantasie nodig om je het beeld uit die dagen voor ogen te halen.
Overigens, de nu zo populaire en modieuze, inmiddels haast mondaine Prenzlauer Berg heette vroeger Windmühlenberg. Met betrekking tot die nieuwe status van de wijk wil ik u graag even op een begrip attent maken dat enkele jaren geleden nauwelijks iemand kende (ik ook niet natuurlijk): Gentrifizierung (in het Nederlands: gentrificatie). Kende u dat woord? Inmiddels weet iedereen in Berlijn wel wat het betekent: het staat hier vooral voor de sociale veranderingen die speciaal de wijk Prenzlauer Berg de laatste jaren hebben gekenmerkt.
De brouwerij ging overigens kort na de Tweede Wereldoorlog dicht en werd sindsdien voornamelijk als opslagruimte gebruikt. Na de Wende waren er diverse mooie plannen voor het areaal, maar daarvan werd tot nu toe nooit iets gerealiseerd. Wellicht dat daarin binnenkort verandering in komt: de nieuwe eigenaar heeft een planning tot aan het jaar 2020 gepresenteerd, die tot een symbiose van werk, wonen, cultuur en ontspanning moet leiden. Op de website kunt u dit nog eens in detail nalezen. Tussendoor worden hier af en toe (kleine) exposities georganiseerd: nog tot eind juli is hier de kleine, maar interessante fototentoonstelling Auf Bötzow te bekijken. De Bötzowbrauerei is te vinden in de Prenzlauer Allee 242. U komt hier het snelst met de U-Bahn lijn 2 (richting Pankow, uitstappen Senefelder Platz). Vanaf het station neemt u de Metzerstrasse en slaat dan rechtsaf in de Prenzlauer Allee.
En als u hier toch in de buurt bent is het niet ver meer naar de Pfefferberg, ook al een voormalige bierbrouwerij. De ingang is op de Schönhauser Allee 176, direct tegenover de Senefelder Platz. Tegenwoordig is de Pfefferberg een mix van restaurants (daarvan ook één met een groot terras), kunstgalerijen …en een hostel, waar je tegen heel schappelijke prijzen kunt overnachten. De ligging is perfect, vooral voor jonge mensen: midden in Prenzlauer Berg met om de hoek de Kollwitzplatz en aan de andere kant de Zionskirchplatz en de Kastanienallee.
Nog tot eind juli is hier bovendien het zogenoemde Guggenberg Lab gehuisvest, waartegen bewoners van de oorspronkelijk geplande locatie Kreuzberg dusdanig stormliepen dat de plannen moesten worden veranderd! Daarbij speelde het feit dat de autobouwer BMW hoofdsponsor is een belangrijke rol, hoewel het toch eigenlijk om niets meer gaat dan om een uitwisseling van kennis, ideeën en ervaring tussen stedebouwkundigen, in feite dus om een doodnormale think tank. Uiteindelijk bleek het allemaal een storm in een glas water, maar ook dat is Berlijn!
En nu u hier toch bent wilt u wellicht ook even één van de joodse begraafplaatsen bezoeken die Berlijn nog rijk is. De ingang is op de Schönhauser Allee, ook weer vlakbij de Senefelder Platz. Hier bevinden zich meer dan 20.000 graven, daaronder dat van de beroemde schilder Max Liebermann. Hier vindt u nadere informatie over alle nog bestaande joodse begraafplaatsen in Berlijn.
Verrassend zijn de vele oases die in de metropool Berlijn te vinden zijn. Naast de bekende parken zoals de Zoologischer Garten, het Volkspark Friedrichshain en de Britzer Garten, waarover ik hier al eens wat heb geschreven, zijn er talloze kleinere rustpunten die het verdienen te worden ontdekt – ook midden in de stad. Een goed voorbeeld hiervan is de Lietzensee, die je erg gemakkelijk over het hoofd kunt zien. En dat is jammer, want het is een klein pareltje dat daar tussen Kaiserdamm en Neue Kantstrasse ingeklemd ligt – straten die u waarschijnlijk zult kennen als u ooit eens met de auto vanuit Nederland Berlijn bent binnengereden. U komt er met bus M49 van Zoologischer Garten (uitstappen bij de halte Kuno-Fischer-Strasse) of met U-Bahn lijn 2 (richting Ruhleben, uitstappen op station Sophie-Charlotte-Platz, dan linksaf de Witzlebenstrasse nemen). Behoudens een paar sculpturen is er weliswaar niet heel veel te zien, maar het meer en het aangrenzende park (dat niet voor niets onder monumentenzorg valt) zijn de moeite van een kleine wandeling meer dan waard. En op het terras van bootshuis Stella is het aangenaam toeven.
Aan de andere kant van het station Sophie-Charlotte-Platz leidt de beroemde Schlossstrasse naar het nog beroemdere Schloss Charlottenburg – ook al een kleine wandeling die ik u kan aanraden, al was het maar om de vele terrasjes onderweg.
Over het Schloss hoef ik u natuurlijk niets te vertellen, behalve misschien de tip dat hier van 20 tot en met 29 juli het Duckstein Festival wordt gehouden. Veel kan ik er niet over zeggen, omdat het de de eerste keer is dat deze mix van Kunst, Kultur und Kulinarisches naar Berlijn komt, maar als ik de verhalen uit Hamburg (waar het festival al een aantal keren plaatsvond) mag geloven zit het met de kwaliteit wel goed. Ik houd u op de hoogte.
Verrassend is ook altijd het culturele programma, dat het Haus der Kulturen der Welt te bieden heeft. Binnenkort gaat hier het Wassermusikfestival van start, dat Colombiaanse muziek als thema heeft. Het festival vindt plaats op het dak van het markante gebouw, dat u met bus 100 van station Zoologischer Garten goed kunt bereiken (of alternatief met bus M85 vanaf Hauptbahnhof, dan uitstappen bij de halte Platz der Republik).
Mijn tip voor overdag bij mooi weer: een ontspannen wandeling langs de Spree van Bahnhof Friedrichstrasse naar Bahnhof Bellevue (aan de zuidkant van de rivier, zogezegd de rive gauche) . Halverwege komt u dan langs het terras van het Haus der Kulturen der Welt, waar u van een fraaie blik op de rivier kunt genieten. Voor de wandeling zelf moet u ongeveer een half uur uittrekken.
Uniek en bovendien tijdloos is de Berlijnse Currywurst, waaraan sinds een aantal jaren zelfs een heel museum is gewijd (zoals hier is na te lezen). Sinds kort heeft het beroemde curry36 een dependance aan het station Zoologischer Garten en de belangstelling is groot. De naam stamt trouwens heel prozaïsch van het adres Mehringdamm 36 in Kreuzberg en niet zoals ik abusievelijk dacht van de roemruchte Kreuzbergse wijk SO36!
Uniek en vooral handig voor toeristen die Berlijn nog niet kennen is ook een multimedia programma dat onder de naam film and light show nog tot 3 oktober iedere dag bij het invallen van de duisternis nabij de Reichtstag wordt vertoond. Hoewel de benaming wellicht ietwat overdreven is, is het zeker de moeite waard deze video te bekijken. Ingeluid door muziek van onder anderen Eric Satie wordt in een half uur tijd de parlementaire geschiedenis van Duitsland van de afgelopen ruim honderd jaar uit de doeken gedaan. Daarbij ligt de nadruk wel erg op de tijd van de Wende (1989-1990), terwijl de periode van het nationaal-socialisme in feite maar heel even wordt aangestipt.
De video wordt geprojecteerd op de muren van het Marie-Elisabeth-Lüders gebouw aan de overkant van de Spree. Het beste uitzicht heeft u wanneer u op de trap gaat zitten die aan de achterkant van de Reichstag naar de rivier leidt. En mocht u het begin net gemist hebben: geen probleem, want de video wordt twee keer achter elkaar vertoond.
Tot slot nog een tip voor al diegenen die met een smartphone (iphone of android) naar Berlijn komen. De firma Wall AG stelt deze zomer op 20 plaatsen in Berlijn (voornamelijk in het centrum) gratis wifi-toegang ter beschikking. Hier is nadere informatie over de apps en de voorwaarden te vinden. En nee, dit bedrijf heeft niets met de Berlijnse muur te maken…