Berlijn – een reisje in de tijd

(oorspronkelijk verschenen op volkskrantreizen op 02.03.2008)

De laatste keren mocht ik u iets over de Oost-Berlijnse wijken Prenzlauer Berg en Friedrichshain vertellen. Vandaag wil ik het in de eerste plaats even over het oude West-Berlijn hebben. Uiteraard zijn de begrippen West- en Oost-Berlijn eigenlijk al lang achterhaald, maar ze spelen toch nog steeds een zekere rol. Vooral voor vele wat oudere Berlijners geldt vaak dat ze de andere helft van de stad niet of nauwelijks kennen. Sommigen – en dan met name in West-Berlijn – verlangen zelfs af en toe stiekem terug naar de tijd van vóór de val van de muur in 1989.

Er is sinds die tijd natuurlijk enorm veel veranderd. Berlijn geldt niet voor niets als één van de bruisendste steden van Europa. Maar toch, er zijn nog steeds veel typisch West-Berlijnse èn typisch Oost-Berlijnse instituties, die niet alleen de tand des tijds hebben doorstaan, maar waarop ook de nieuwe tijd nog geen vat lijkt te hebben gehad. Deze keer een paar voorbeelden daarvan uit West-Berlijn.

In dat rijtje mag de bekende Winterfeldtmarkt (woensdags en zaterdags vanaf 8.00 uur) niet ontbreken. Een markt is een markt zou je zeggen, maar het sfeertje is hier het bijzondere. De markt ligt midden in de wijk Schöneberg, van oudsher eerder een volksbuurt, maar je ziet hier tijdens de markturen vooral ook mensen uit de zg. “betere” wijken zoals Wilmersdorf en Charlottenburg. Dat ligt niet alleen aan de goede kwaliteit van de waren maar ook aan de vele gezellige cafés rond de marktplaats. Helaas is een aantal daarvan inmiddels verdwenen, maar het klassieke Slumberland staat er gelukkig nog. Een aanrader na afloop van uw marktbezoek.

U bereikt de Winterfeldtmarkt vanaf U-Bahn station Nollendorfplatz, daar de Maaßenstrasse nemen. Vlakbij de markt bevindt zich de Golzstrasse met veel aardige cafés en antiquiteitenwinkeltjes. Antiquiteiten vindt u overigens ook in de Nollendorfstraße en de Winterfeldtstrasse. Deze laatste straat leidt naar de fraaie Viktoria-Luise-Platz met een mooie fontein in het midden, prachtige huizen rond het plein en veel terrassen in de zomer. Vooral het huis op nummer 12 is een blik waard. Hier is een link naar een interessante website over dit plein.

Tussen de Viktoria-Luise-Platz en de Nollendorfplatz ligt de Motzstrasse, die al in de jaren twintig een bonte verzameling van gay bars en cafés te bieden had. Vandaag de dag is dat weer het geval – voornamelijk in het gedeelte tussen de Martin-Luther-Straße en de Nollendorfplatz. In juni vindt hier altijd het lesbisch-schwule Motzstraßenfest plaats, dat inmiddels tot een echte toeristische attractie is uitgegroeid. In de jaren twintig woonde hier overigens Christopher Isherwood.

Vanaf de Viktoria-Luise-Platz komt u via de Welserstrasse binnen de kortste keren op de Wittenbergplatz uit. Met de bus (M19 of M29, instappen aan de overkant van KaDeWe) zijn het maar vier haltes naar de Bleibtreustrasse. Deze straat rechts inslaan: hier is nòg een aantal andere West-Berlijnse klassiekers te vinden. Aan de rechterkant komt u onder andere langs het Franse restaurant Reste Fidèle, de pizzeria Ali Baba (met de beste en goedkoopste pizza’s van Berlijn, naar men zegt), het Café Bleibtreu en het café Zillemarkt – allemaal aan te bevelen en allemaal sinds 30 jaar of langer onveranderd. Bij het S-Bahn station leidt een klein steegje van de Bleibtreustrasse naar de Savignyplatz.

Op de hoek van de Savignyplatz en de Grolmannstrasse bevindt zich het roemruchte café Zwiebelfisch, waar de tijd echt stil is blijven staan. De stamgasten discussiëren hier nog over de studentenbeweging van mei 1968 – die bewering is nauwelijks overdreven. En het interieur heeft ook al lang geen binnenhuisarchitect meer gezien… Het woord Zwiebelfisch betekent trouwens niet uienvis, maar gaat terug naar de tijd dat er nog in lood werd gezet. Een Zwiebelfisch ontstond door een grijpfout van de zetter en is een letter uit een andere letterfamilie (zie het naambord).

Pal daarnaast vindt u een goed Grieks restaurant, waar vreemd genoeg een benzinepomp voor de deur staat. Vroeger heette dit lokaal namelijk Shell (en nog vroeger was hier inderdaad een benzinestation) en was het één van de populairste cafés in dit gedeelte van Charlottenburg. Rond de Savignyplatz zijn sowieso enorm veel cafés en restaurants – hier vindt eigenlijk iedereen wel iets van zijn of haar gading.

Maar u wilt eigenlijk nog wat meer van Berlijn zien. Als u hier op een zaterdag of een zondag bent, raad ik u aan via de Carmerstrasse, de Steinplatz en de Fasanenstrasse links naar de Strasse des 17. Juni te lopen en daar rechts af te slaan. Na een paar minuten komt u eerst op de kunstmarkt en vervolgens op de rommelmarkt die al vanaf het begin van de jaren zeventig bestaat. Voor veel West-Berlijners was en is het vaste prik in het weekend even de Trödelmarkt te doen. Aan het eind van de markt was hier vroeger het Berlin Pavillon, waar je je niet alleen te goed kon doen aan een echte Berlijnse brunch, maar waar ook wisselende exposities over de geschiedenis van deze buurt (het Hansaviertel) te zien waren. Tot mijn niet geringe verbijstering werd dit paviljoen een paar jaar geleden in een Burger King Drive-In getransformeerd.

We nemen daarom maar liever de S-Bahn (station Tiergarten, richting Alexanderplatz) en stappen uit op station Friedrichstrasse. Hier overstappen op de S-Bahn S1, S2 of S25 richting noorden en dan uitstappen op het station Nordbahnhof. Daar neemt u de uitgang Bernauer Strasse. De Bernauer Strasse is een bijzondere straat, de grens tussen oost en west liep er pal door heen. Toen de muur pas was opgetrokken sprongen hier mensen van huizen die net nog in Oost-Berlijn stonden op het trottoir ervoor, dat net in West-Berlijn lag.

Als u het station uitkomt, ziet u direct al een restant van de Berlijnse muur. Aan de overkant bevindt zich een café dat uiteraard Mauercafé heet en waar de koffie verrassend goed en goedkoop is. Een klein stukje verder, op de hoek van de Ackerstrasse, ziet u aan uw rechterhand de Gedenkstätte (monument) van de Berlijnse muur en aan de overkant het documentatiecentrum. Het is zeker de moeite waard dit centrum te bezoeken als u wat meer over de unieke geschiedenis van de muur wilt weten. Op twee etages wordt hier door middel van documenten, foto’s, boeken en films een fascinerend beeld geschetst. Verder is er een uitzichttoren met blik op de muur aan de overkant van de straat. De toegang is gratis, de meeste informatie is er zowel in het Duits als in het Engels (let op: ’s maandags gesloten).

Naast het monument aan de overkant bestaat er sinds kort een nieuwe fotogalerij die naar de zogenoemde “kapel van de verzoening” leidt. De naam verwijst naar de Versöhnungskirche die op deze plek stond en na de bouw van de muur niet meer toegankelijk was. Uiteindelijk werd de kerk in 1985 opgeblazen. Meer informatie over de Berlijnse muur vindt u hier.

Er is nog een bijzonderheid in de Bernauer Strasse: vlakbij het Nordbahnhof bevindt zich een tramremise. Dat die remise juist daar staat heeft ook met de muur te maken: in West-Berlijn zijn namelijk helemaal geen trams te vinden (op twee hele kleine trajecten na, die pas sinds vrij kort bestaan), terwijl Oost-Berlijn een zeer uitgebreid en modern tramnet heeft! De senaat van West-Berlijn vond namelijk dat trams geen toekomst meer hadden en het toen bestaande tramnet werd simpelweg opgedoekt. In 1967 was de afbraak voltooid en met de gebakken peren zitten we nu nog.

U kunt natuurlijk terug gaan zoals u bent gekomen (Nordbahnhof). Aardiger is het wellicht met tram M10 naar het eindstation Warschauer Strasse te rijden. U komt op die manier vanuit Mitte via Prenzlauer Berg naar Friedrichshain, maar dan net een beetje buiten de geijkte paden. Let u tijdens de tramrit vooral eens op de huizen links en rechts in de Danziger Strasse. Mooi en lelijk, oud en nieuw, gerestaureerd en vervallen – alles is hier te vinden. Vanaf de Warschauer Strasse kunt u ofwel de toer door Friedrichshain doen die ik de laatste keer heb beschreven ofwel van daar uit met de S-Bahn of de U-Bahn terugkeren naar het centrum van deze city that never sleeps.

Last but not least een kleine tip: als u nog niet weet waarheen uw volgende vakantie zal gaan kunt u op 8 of 9 maart a.s. op de Messe Berlin (S-Bahn S9 of S75, uitstappen Messe Süd) één van de grootste toeristenbeurzen ter wereld bezoeken: de Internationale Tourismus-Börse ITB. Groot betekent hier echt groot: in 2007 waren er 11.000 exposanten uit 184 landen en ruim 175.000 bezoekers. Meer informatie over de ITB vindt u hier. Prettige vakantie!