Onder dit motto herdenkt Berlijn binnenkort het feit dat 25 jaar geleden, op 9 november 1989, de Berlijnse Muur viel. Er is hier de afgelopen kwart eeuw natuurlijk heel veel veranderd – vermoedelijk meer dan in welke stad dan ook in Europa. Maar het is uiteraard een goed idee na 25 jaar even terug in de tijd te gaan en de herinnering aan de gebeurtenissen in de herfst van dat roerige jaar 1989 op te frissen.
Er zijn de komende weken tal van evenementen, exposities en herdenkingen die aan die periode herinneren en een paar ervan wil ik er hier even uitlichten. Het hoogtepunt wordt ongetwijfeld het uit lichtgevende ballons bestaande lint dat van 7 tot 9 november te bewonderen zal zijn. Er worden hiervoor niet minder dan 8.000 ballons opgesteld, die het verloop van de grens tussen West- en Oost-Berlijn over een lengte van rond 15 km zullen markeren. Langs deze route worden in totaal 100 scènes uitgebeeld die met de Berlijnse Muur verband houden.
Deze tijdelijke, lichtgevende grens begint in het het noorden in de Bornholmer Strasse en vervolgt zijn weg dan via Reichstag, Brandenburger Tor en Checkpoint Charlie naar de East Side Gallery. Deze video geeft u alvast een voorproefje van hetgeen ons staat te wachten.
Alle 8.000 ballons worden van een persoonlijke boodschap voorzien. Tegen de avond van de 9e november worden ze dan opgelaten, terwijl tegelijkertijd de Staatskapelle Berlin onder leiding van de beroemde dirigent Daniel Barenboim Beethoven’s negende symfonie (Ode an die Freude) aan de voet van de Brandenburger Tor zal spelen. Toepasselijker kan het haast niet.
Daarnaast kan iedereen tot uitdrukking brengen wat de val van de Muur voor hem of haar heeft betekend. Op deze website, maar natuurlijk ook op Twitter, Facebook of Instagram kunt u uw verhaal of foto kwijt – en wordt op die manier een virtuele peetoom of peettante van deze manifestatie.
Ik denk dat het inderdaad een indrukwekkend schouwspel zal worden, dat u natuurlijk niet mag missen als u rond die tijd net in Berlijn bent. Vijf jaar geleden werd de herdekking met een honderden meters lange rij omvallende dominos luister bijgezet en dat was een uitermate geslaagd idee. Ik vermoed dat het deze keer net zo zal zijn.
Maar natuurlijk zijn er nog legio andere mogelijkheden om wat meer over de geschiedenis van de Berlijnse Muur te weten te komen. Naast de permanente tentoonstellingen (Mauermuseum, Tränenpalast, grensovergang Bornholmer Strasse enz., die ongetwijfeld allemaal in uw reisgids zijn te vinden) zijn er dit najaar enkele speciale exposities te zien, waarvan die in de Potsdamer Arkaden aan de Potsdamer Platz één van de aardigste is.
Hier worden in vogelvlucht de 28 jaren van de Berlijnse Muur getoond: dankzij het feit dat deze erg overzichtelijk en niet al te diepgaand worden gepresenteerd is dit een goede keus als men niet al te veel tijd heeft en toch wat meer over de tijd van de Koude Oorlog wil weten, waarvan Berlijn vele jaren het symbool was. Bovendien slaat de shopper hier natuurlijk twee vliegen met één klap, want de uitermate centraal gelegen Arkaden behoren tot de grootste winkelcentra in Berlijn.
Vanaf de Arkaden komt u na een klein stukje Stresemannstrasse in de Niederkirchnerstrasse, waar onder ander het beroemde museum Martin-Gropius-Bau en de expositie Topographie des Terrors zijn te vinden. Over beide heb ik in het verleden hier al het één en ander geschreven.
Nieuw is een tentoonstelling direct tegenover de Martin-Gropius-Bau, die het leven en werk van Leonardo da Vinci als onderwerp heeft. Die hebben met de Berlijnse Muur weliswaar niet veel te maken, maar als u hier toch bent raad ik u aan hiervoor in ieder geval wat tijd uit te trekken. Voor deze expositie werd een eigen gebouw opgetrokken, dat na de sluiting op 4 januari 2015 zonder pardon weer zal worden afgebroken. De tentoonstelling trekt dan verder naar Bremen en daarna naar andere Duitse steden. In totaal zal de karavaan ongeveer vijf jaar op pad zijn (tot 2019)!
In twaalf ruimtes wordt een aardig beeld geschetst van de genialiteit en de veelzijdigheid van Da Vinci. Een aantal van zijn uitvindingen werd op schaal nagebouwd en mag worden aangeraakt en uitgeprobeerd. Vooral leuk voor families met kinderen, waarbij wel moet worden aangetekend dat de prijzen niet mals zijn. Een kaartje voor een volwassene kost 14 euro, kinderen betalen de helft.
Als u de Niederkirchner Strasse verder uitloopt en vervolgens de Wilhelmstrasse oversteekt komt u in de Zimmerstrasse. Links ziet u eerst de zogenoemde Trabi-World, waar u een heuse Trabi kunt huren en daarna komt u bij een andere interessante tentoonstelling, die al in 2011 werd geopend, maar waar ik al die tijd nietsvermoedend aan voorbij ben gefietst. Ik heb het over Stasi, die op een vrij kleine ruimte een uitstekend beeld schetst van de Oostduitse veiligheidsdienst, het Ministerium für Staatssicherheit.
Aan de ene kant worden hier de methoden die de Stasi gebruikte en de rol die zij in de DDR speelde uitgelegd, terwijl daarnaast het lot van zes mensen wordt geschilderd die slachtoffer van deze almachtige dienst werden. Het is nauwelijks voor te stellen met wat voor een ijver de Stasi zijn eigen burgers bespioneerde. Een tentoonstelling die tot nadenken stemt.
Er is natuurlijk nog het grote Stasimuseum in de Normannenstrasse, waarover ik hier al eens wat heb geschreven. Vreemd genoeg is dit museum net nu dicht: de renovatie zal pas half januari 2015 zijn voltooid. Wel is er in een tegenoverliggend gebouw gedurende de sluiting een kleine tentoonstelling over de vredesbeweging en de demonstraties in Leipzig te zien. Zoals bekend gaven deze de stoot tot de uiteindelijke ondergang van de DDR, al lag de eigenlijke reden natuurlijk vooral in het feit dat het land zo goed als failliet was.
Erg interessant is en blijft het Panorama van Yadegar Asisi dat pal hiernaast is gehuisvest. Ik heb hierover in het verleden al eens wat geschreven. Vóór de ingang van het Panoramagebouw zijn momenteel opnamen van grensposten, grensovergangen, enclaves enz. uit de tijd van de Berlijnse Muur te zien. Net als de Da Vinci tentoonstelling is ook het Panorama tijdelijk, al werd de expositie inmiddels al een aantal keren verlengd.
Aan de overkant is sinds kort het Trabi Museum te vinden dat vooral buitenlandse bezoekers trekt. In een tijdsbestek van 35 jaar werden rond 3 miljoen stuks geproduceerd, de laatste in 1991. In de DDR reed maar liefst zo’n 75% van de autobezitters in een Trabant, zoals de tweetakter eigenlijk heet. Nu waren er ook niet veel alternatieven: Wartburgs voor de happy few en soms een paar Skodas – dat was het zo’n beetje. Overigens bedroeg de wachtlijst voor een nieuw Trabi twaalf jaar!
De Zimmerstrasse is dus in ieder geval een bezoekje waard als u zich voor geschiedenis interesseert. Bovendien is hier een aantal aardige cafeetjes ontstaan, zoals Johnny’s Bar (met prima cocktails en erg goede koffie) en winkeltjes zoals BoxoffBerlin (met souvenirs die nèt iets anders zijn dan in de meeste andere zaken).
Johnny Bernard is een erg vriendelijke Dominicaan, die het aandurfde hier een bar annex café te beginnen. Door zijn sympathieke aard voel je je hier onmiddellijk thuis. Hij combineert dit werk overigens met een reisbureau voor de Caraïben!
Niet ver hier vandaan is sinds eind september de Mall of Berlin te vinden, die zich van de tientallen winkelcentra die Berlijn al rijk is wil onderscheiden. En inderdaad, het ambiente is aangenamer en ook wat chiquer dan in andere shopping centers en er zijn winkels die je in andere centra vergeefs zoekt. Bij de opening waren er al rond 270 winkels en daar komen volgend jaar nog zo’n 50 bij. Dan zal de Mall de grootste in zijn soort in Duitsland zijn. Kortom: een paradijs voor shopaholics.
Dat de Mall nu juist hier in de Leipziger Strasse werd gebouwd is geen toeval. Vroeger was hier het beroemde warenhuis Wertheim gevestigd, dat met een oppervlakte van 100.000 m² destijds het grootste in Europa was. Aangezien de familie Wertheim joods was, werd het concern in de jaren dertig door de nazi’s onteigend. Na de oorlog ontstonden enkele nieuwe warenhuizen onder de naam Wertheim (daaronder één aan de Kurfürstendamm).
Ze werden later overgenomen door Hertie die op zijn beurt weer werd ingelijfd door Karstadt. Tenslotte werd Wertheim aan de Kurfürstendamm een jaar of vijf geleden omgedoopt in Karstadt en sindsdien is de naam Wertheim alleen nog maar geschiedenis. De beheerders hebben het zich overigens niet laten nemen de Mall op grond van de geschiedenis van het etiket “Shopping is coming home” te voorzien…
U komt het snelst naar de Mall als u vanaf de Niederkirchnerstrasse linskaf de Wilhelmstrasse neemt en daarna links even de Leipziger Strasse inslaat. Tegenover de Mall bevindt zich de Bundesrat, die wel eens met onze Eerste Kamer wordt vergeleken, maar in feite uit vertegenwoordigers van de 16 Duitse deelstaten wordt samengesteld. Die samenstelling verandert van tijd tot tijd en hangt af van de uitslagen van de verkiezingen in de verschillende deelstaten: er zijn geen rechtstreekse verkiezingen voor de Bundesrat.
Berlijn betekent niet alleeen maar veel geschiedenis. Een ander aspect dat de stad zo aantrekkelijk maakt is dat het hier uitermate groen is. Ik heb, althans in Europa, nog geen stad gezien die daarmee kan concurreren. En dat groen is niet alleen aan de rand van de stad te vinden, maar juist ook erg centraal. De volgende fietsroute voert u langs een aantal van die centraal gelegen oases. We starten vanaf het station Gleisdreieck (U-Bahn lijnen U1 en U2), vanwaar we het gelijknamige park binnenrijden.
download route als GPX download route als KML
De letterlijke vertaling van het woord Gleisdreieck is spoordriehoek en er zijn nog vele getuigen van dat spoorwegverleden te vinden. Bovendien rijden er ook nu volop nog treinen door het park, maar wel op een manier die helemaal niet storend is. Integendeel, de verbinding tussen groen en techniek past hier wonderwel.
Het park is nog nieuw, maar het is in korte tijd erg populair geworden. Het ligt centraal, er is van alles te doen en voor kinderen is het een paradijs. Vroeger was dit een stukje West-Berlijn dat enigszins in het verdomhoekje zat, maar die tijden zijn definitief voorbij – getuige ook de vele (dure) woningen die momenteel rond het park worden gebouwd.
We rijden het park door van noord naar zuid, maar het is alleszins de moeite waard hier en daar en links en rechts kleine omweggetjes te maken. Uiteindelijk komen we via de brug over de Yorckstraße uit op de Monumentenstrasse, die we rechts afslaan (langs het knalrode gebouw dat vroeger als locomotief-depot diende).
De Monumentenstrasse komt uit op de Katzbachstrasse, die we oversteken. We komen dan vanzelf in het Victoriapark, waar de 66 meter hoge Kreuzberg is te vinden. Dan weet u dus nu ook waar de naam van de wijk vandaan komt waarin wij ons nu bevinden.
Het gaat hier wel even steil bergop: voor Berlijnse begrippen is dit bepaald een berg van de eerste categorie. Op de Kreuzberg staat een monument, dat door de beroemde architect Karl Friedrich Schinkel is ontworpen en dat aan de strijd tegen Napoleon herinnert. Pal daarnaast is een klein café te vinden, dat de toepasselijke naam Berghütte heeft gekregen.
Via de Methfesselstrasse komen we bij de Dudenstrasse, waar we links afslaan. Deze weg leidt naar de Tempelhofer Damm, die we voorzichtig oversteken. Hier is altijd erg veel verkeer. We zien dan al rechts voor ons het Tempelhofer Feld ofwel de Tempelhofer Freiheit, zoals het vroegere vliegveld Tempelhof tegenwoordig meestal wordt genoemd. Aan de rechterkant is ook het monument te zien dat aan de Luftbrücke eind jaren veertig herinnert. West-Berlijn kon destijds alleen nog maar via de lucht worden bevoorraad, omdat de Sovjet-Unie bijna direct aan het begin van de Koude Oorlog de stad haast een jaar lang liet blokkeren.
Over dat vliegveld is de laatste jaren al heel wat geschreven, ook in de Nederlandse media. Op 25 mei 2014 werd een referendum over de toekomst van het terrein gehouden en de uitkomst was ondubbelzinnig: géén (deel-)bebouwing van het Tempelhofer Feld. Voor de senaat van Berlijn was dit een bittere pil, getuige ook de zure reactie van burgemeester Klaus Wowereit (die trouwens eind van dit jaar aftreedt). Ook de geplande bouw van de Zentral- und Landesbibliothek is hiermee van de baan: als mogelijke nieuwe locatie wordt de zogenoemde Marstall aan de Schlossplatz genoemd – dus recht tegenover het Stadtschloss dat volgens de planning in 2019 zal worden opgeleverd. We gaan het allemaal zien.
Ik zeg het nog maar eens: vooral voor fietsers en skaters is en blijft het Tempelhofer Feld een absolute must. Maar ook voor families met kleine kinderen is het ideaal. Zoveel ruimte zonder enig gemotoriseerd verkeer vind je vermoedelijk nergens ter wereld in een grote stad. Het is uitermate ontspannend hier wat rondjes te rijden en te zien wat er zoal aan activiteiten geboden wordt. En dat is heel wat! ’s Zomers natuurlijk wat meer, met picknick- en grillplaatsen, baseball, midgetgolf met kunstobjecten als hindernis, terrassen, biologische projecten, huttenbouw en nog veel meer. Maar ook in de herfst is een bezoek de moeite meer dan waard.
Via de oostelijke uitgang van het Tempelhofer Feld (nabij de Oderstrasse) komen we via het daar direct tegenoverliggende zandweggetje bij de Hermannstrasse, die we oversteken (voorzichtig: ook hier is erg veel verkeer). Dan is het nog maar een klein stukje naar een kleine oase midden in de wijk Neukölln, die ik deze zomer door toeval heb ontdekt.
Ik doel op het neobarokke Körnerpark dat ongeveer een eeuw geleden werd aangelegd en in een opvallend contrast staat met de ietwat sombere omgeving van het park. De fonteinen, de oranjerie en de terrassen zorgen voor een zeer aangenaam ambiente en het kleine café Esskultur is niet alleen op culinair, maar ook op cultureel gebied actief. Daarnaast worden in het Körnerpark gratis concerten gegeven: ’s zomers op het terras en in het najaar binnenshuis.
Als u de Schierker Strasse neemt komt u na honderd meter uit op de erg drukke Karl-Marx-Strasse. Daar slaat u dan direct rechtsaf en ziet kort daarop het station Neukölln (U-Bahn lijn U7 alsmede de ringlijn van de S-Bahn). Fietsen mogen zowel in de U-Bahn als in de S-Bahn worden meegenomen, maar u moet hiervoor wel een extra kaartje kopen. De tijden dat meename gratis was zijn helaas al lang voorbij.
Desondanks wil ik niet al te veel over het openbaar vervoer hier in Berlijn mopperen. De BVG (trams, bussen en U-Bahn) geeft zelden reden tot kritiek en bij de S-Bahn is het ook wel eens slechter geweest. Over het nieuwe vliegveld hebben we het daarentegen maar liever niet: de datum waarop de nieuwe openingsdatum bekend zou worden gemaakt is voor onbepaalde tijd verschoven – ja u leest het goed!
Ik wens u weer veel plezier bij uw (volgend) bezoek aan Berlijn.
Je blijft je verbazen , weer een grote nieuwe shopping mall!. Het vliegveld dat “in bezit”is genomen door de homo ludens is geweldig! Heel apart om daar rond te fietsen (of lopen of skeeleren)