fietsen in Berlijn

In de Volkskrant stond onlangs een artikel over fietsen in Berlijn, waarbij de stad als een nieuwe fietsmetropool werd bestempeld. In mijn ogen is dat nogal voorbarig, daarvoor moet er hier echt nog heel wat veranderen. Veruit de meeste fietspaden bevinden zich in een erbarmelijke toestand, slechts een klein gedeelte is geasfalteerd en ’s winters wordt er eerder sneeuw òp gegooid dan dat er wordt geruimd. Positief is hooguit dat er de laatste jaren een flink aantal fietsstroken is bijgekomen.

Veel grote, doorgaande wegen zoals de Tempelhofer Damm of de Sonnenallee hebben echter niets eens een doorlopend fietspad of fietsstrook en het fietsen is hier vooral tijdens de spits dan ook behoorlijk riskant. Een veel voorkomend verschijnsel: men heeft eindelijk een parkeerplaats voor de auto gevonden en de deuren worden open gegooid, zonder op aankomende fietsers te letten. Niet met opzet, gewoon even niet nagedacht. Wie om die reden met zijn fiets niet pal naast de geparkeerde auto’s wil rijden wordt van achterop komende automobilisten vaak gesneden of uitgescholden.

Maar het belangrijkste probleem voor de Berlijnse fietser is het feit dat hij door de buitenwacht niet echt wordt geaccepteerd. Met zijn brede wegen is Berlijn toch vooral een autostad en nog steeds beschouwen veel automobilisten fietsers als een lastig obstakel. Het gebeurt elke dag zeker wel zo’n vijf of zes keer dat ik door een rechts afslaande automobilist over het hoofd word gezien. Niet met opzet, gewoon even niet nagedacht. Je went er aan, dat wel. Als je deze negatieve kanten even goed in de gaten houdt is het fietsen hier in Berlijn inderdaad zo kwaad nog niet!

Een groot voordeel dat Berlijn ten opzichte van Nederland heeft is het weer. Ten eerste is hier beduidend minder wind. En ook regent het hier minder vaak: gemiddeld zijn er per jaar weliswaar zo’n 100 dagen met regen, maar een groot gedeelte daarvan valt in de maanden november, december en januari. September en oktober zijn dan ook prima maanden voor een fietstochtje in Berlijn, ook al omdat de temperaturen zich dan vaak nog rond de 20° bewegen.

In het verleden heb ik al eens een aantal fietsroutes beschreven, die langs de voormalige Berlijnse Muur leiden en die u hier en hier nog eens kunt bekijken. Deze keer wil ik uw aandacht eens voor een ander gedeelte van de Mauerweg vragen, dat (afgezien van de eerste paar honderd meter) niet door het centrum verloopt. We beginnen dit tochtje van ruim 15 km bij het station Warschauer Strasse, dat met S-Bahn en U-Bahn goed te bereiken is. Als u het station uitkomt, moet u eerst de Warschauer Strasse oversteken: de tocht begint dan in zuidelijke richting naar de Oberbaumbrücke, die door velen als de mooiste brug van Berlijn wordt beschouwd. Gelijktijdig was de brug de grens tussen oost en west (en tegenwoordig die tussen de wijken Kreuzberg en Friedrichshain). Na een nogal lastige kruising met de Köpenicker Strasse slaat u linksaf de Schlesische Strasse in.

De komende 15 km rijdt u op de zogenoemde Berliner Mauerweg, die op naambordjes zoals hierboven is te vinden. Helaas zijn deze bordjes nogal klein uitgevallen en je ziet er gemakkelijk één over het hoofd. Maar geen nood, op deze Open Street Map ziet u precies hoe de weg verloopt:

download route als GPX download route als KML

U komt daarbij eerst door een, hoewel centraal gelegen, vrijwel onbekend stukje Berlijn: de Schlesischer Busch: tegenwoordig een park, maar vroeger een stuk niemandsland tussen oost en west. Hier is nog een wachttoren uit DDR-tijden bewaard gebleven.

Via Lohmüllerstrasse, links Harzer Strasse, weer links Bouchéstrasse (met een aantal fraai gerestaureerde fabriekspanden), rechts Heidelberger Strasse, links Treptower Strasse slaat u rechtsaf, de Kiefholzstrasse in.

Deze rijdt u ongeveer een kilometer rechtuit, waarna u bij het Treptower monument rechtsaf slaat en aan het gedeelte begint dat alleen voor fietsers, skaters en wandelaars toegankelijk is. Het moment herinnert aan de 15 doden die in dit grensgedeelte tussen Treptow (oost) en Neukölln (west) vielen, daaronder twee kinderen van 10 en 13 jaar.

Het is hier prettig fietsen: de weg is geasfalteerd, er is geen autoverkeer en u rijdt door een groen gedeelte van de stad. Na het oversteken van de Sonnenallee, waar een gedenkplaat eveneens aan het bestaan van de Berlijnse Muur herinnert, gaat het verder in de richting van het Britzer Zweigkanal. Bij de Neuköllnische Allee neemt u met de fiets een klein omweggetje (is aangegeven) om te vermijden dat u met de fiets een trap langs het water omhoog moet klimmen.

U komt dan aan bij de brug op de Chris-Gueffroy-Allee en slaat direct weer rechtsaf op het geasfalteerde fietspad (met het kanaal aan uw rechterhand). Chris Gueffroy was het laatste slachtoffer van de Berlijnse muur: hij stierf begin 1989 toen hij samen met een vriend probeerde van Treptow naar Neukölln te vluchten, precies op deze plek. Na een paar honderd meter ziet u aan uw rechterhand een zogenoemde stele ter nagedachtenis aan deze tragische gebeurtenis.

Een paar minuten later buigt de weg naar links en u rijdt nu zo’n 7 à 8 km langs het Teltowkanal. Weliswaar loopt het nieuw geasfalteerde fietspad pal naast de Stadtautobahn, maar deze wordt door een goede afdekking goeddeels aan oog en oor onttrokken. Zo kunt u ontspannen van het vele groen en het water genieten. U komt langs een aantal bruggen, die u allemaal links laat liggen en belandt uiteindelijk in het stadsdeel Johannisthal dat tot de wijk Treptow-Köpenick behoort. Johannisthal heeft een roemrijk verleden: hier werd in 1909 het eerste vliegveld van Duitsland in gebruik genomen.

Tegenwoordig is het een fraai aangelegd landschapspark, waar u met behulp van overal opgestelde informatiepanelen in woord en beeld een indruk van de geschiedenis van het vliegveld krijgt. U komt er door vanaf de Mauerweg linksaf de Herman-Dorner-Allee te nemen. Het park ligt dan recht voor u.

Als u deze weg daarna verder afrijdt (de bocht naar rechts nemen) komt u in het stadsdeel Adlershof, dat tegenwoordig vooral bekendheid geniet omdat hier in de laatste jaren een groot technologiepark is ontstaan.

Het is het grootste in zijn soort in Duitsland en staat wereldwijd nu al in de top 15. Het is de moeite waard even rond te fietsen om een indruk van dit project te krijgen, veel verkeer is er niet. Hier kruist de Newtonstrasse een straat met de mooie naam Zum großen Windkanal en hier mondt de Rutherfordstrasse uit op de Albert-Einstein-Strasse. Op de hoek van de Newtonstrasse met de Rudower Chaussee bevindt zich het Erwin-Schrödinger-Zentrum. Inderdaad, dat is de fysicus van het beroemde experiment met de kat. Voor ons is nu even belangrijker dat in dit centrum (dat onderdeel is van de Humboldt-Universiteit) een prima mensa te vinden is, met redelijke prijzen en met buiten een groot terras.

Hier is de fietstocht bijna ten einde: u hoeft alleen nog maar een stukje van de Rudower Chaussee af te rijden. Al snel ziet u het station Adlershof, waar vandaan u met de S-Bahn weer terug naar de city rijdt (S8 of S9 tot Ostkreuz, daar overstappen).

De volgende keer vindt u hier de beschrijving van een minstens net zo aantrekkelijke route, met vertrekpunt Adlershof en met een verrassende ontmoeting halverwege!

Op sportief gebied heeft Berlijn de komende maand het één en ander te bieden. De Berlijnse voetbalclubs Hertha BSC (vorig seizoen gedegradeerd!) en Union Berlin doen het in de eerste divisie nog niet al te best, maar er zijn twee andere hoogtepunten in september. Op zondag 2 september vindt in het Olympisch Stadion de atletiekmeeting Istaf plaats, die op een roemrijke traditie kan terugkijken. Het evenement heeft in de laatste jaren een stapje terug moeten doen en behoort niet meer tot de allerhoogste wedstrijdcategorie. Toch is een bezoek nog alleszins de moeite waard: diverse winnaars van een gouden medaille op de Olympische Spelen in London komen hier op 2 september in actie, het fraaie gerenoveerde stadion is op zich al een attractie en de prijzen zijn erg schappelijk. Een dag later, op 3 september, spelen Hertha BSC en Union Berlin trouwens tegen elkaar – niet in het Olympisch Stadion maar in het kleinere, maar erg mooie en door de fans zelf opgeknapte stadion van Union in Köpenick.

Maar de meeste belangstelling zal weer naar de befaamde Berlin Marathon uitgaan, die bekend staat om zijn uitermate snelle parcours. De laatste vier officiële wereldrecords bij de mannen werden alle hier in Berlijn gevestigd: het huidige record van Patrick Makau, de winnaar van vorig jaar, staat op 2:03:38. Op zondag 30 september zullen we weten of ook deze zeer scherpe tijd nog verbeterd kon worden. Wat nu al zeker lijkt is dat weer rond één miljoen toeschouwers de lopers zullen aanmoedigen.

Zoals gezegd, in de regel is het weer in september en oktober in Berlijn bepaald niet slecht en gemiddeld een stuk beter dan in Nederland. Daarom zijn hier nog twee tips voor buiten de deur – op plaatsen die ook zonder fiets goed zijn te bereiken. De eerste voert ons naar Spandau, een wijk in het noordwesten van Berlijn. Spandau is pas sinds 1920 deel van Berlijn, de reden waarom veel Spandauers over Berlijn spreken als een stad “in de buurt van Spandau”. Van 30 augustus tot en met 2 september vindt hier voor de 13e keer het Altstadtfest dat net als vorig jaar in het teken van de wijn uit de deelstaat Rheinland-Pfalz zal staan.

De sfeer is hier altijd prima, met veel wijn (zo’n 400 verschillende soorten!), veel muziek en veel shopping-mogelijkheden. Het centrum van Spandau heeft bovendien een heel eigen charme. Een nadeel is wel dat het gegarandeerd heel druk zal worden, zoals op de foto is te zien. U komt naar Spandau met de U-Bahn lijn 7 (uitstappen op station Rathaus Spandau) of met de S-Bahn lijn 5 (uitstappen op station Spandau).

Sinds precies een jaar is Berlijn een nieuwe attractie rijk: het Park am Gleisdreieck. Naast het al in een eerder stukje beschreven Naturpark Schöneberger Südgelände is dit het tweede centraal gelegen park dat op een voormalig spoorwegemplacement (in dit geval een goederenstation) is ontstaan.

Bijna 40 jaar lang was hier in feite een stuk niemandsland, al waren er plannen hier een stuk Stadtautobahn te bouwen (onderdeel van de de zogenoemde Westtangente). Die plannen liepen echter stuk op de hardnekkige weerstand van diverse actiegroepen, die het pleit in hun voordeel beslechtten. Uiteindelijk werd na jarenlang touwtrekken tot de bouw van een park besloten.

Het oostelijk gedeelte (ca. 17 hectare groot) werd in september 2011 geopend, het westelijk gedeelte (ca. 9 hectare) volgt dan in de loop van 2013. Oost en west blijven echter gescheiden: weliswaar niet door een muur, maar wel door een spoorlijn die er dwars door heen loopt. Plannen om de beide delen met een voetgangersbrug te verbinden werden om financiële redenen in de ijskast gezet. Het westelijk gedeelte is wel al toegankelijk en het is haast interessanter hier wat rond te lopen en de aanleg van het park te volgen.

Bovendien is hier (enigszins verstopt) een groot beachvolleybalcentrum te vinden, dat u komend van de U-Bahnstations Bülowstrasse of Kurfürstenstrasse (beide lijn 1) kunt bereiken. De ingang is dan achter de kruising Bülowstrasse/Dennewitzstrasse te vinden, vlakbij de American Church of Berlin. Het volleybalseizoen loopt hier van mei tot en met september.

Ook het oostelijk gedeelte van het park is goed met het openbaar vervoer bereikbaar: de noordkant vanaf het U-Bahnstation Möckerbrücke (eveneens lijn 1) en de zuidkant vanaf station Yorckstrasse (S-Bahn lijnen 2 en 25 of U-Bahn lijn 7).

De vorige keer noemde ik Berlijn een stad in de steigers. De bovenstaande foto verduidelijkt nog eens wat ik daarmee bedoelde. De boulevard Unter den Linden in het hart van de city bevindt zich momenteel in een niet bepaald florissante toestand en dat zal nog wel even zo blijven ook. Maar niet overal ziet het er in het centrum zo treurig uit: het alleroudste gedeelte van de stad staat de komende weken in de schijnwerpers en daarvoor is een goede reden.

Berlijn bestaat dit jaar namelijk 775 jaar en dat zal worden gevierd ook. Weliswaar niet zo grootscheeps als dat bij het 750 jarige bestaan het geval was, maar toen zaten we nog midden in de koude oorlog en boden oost en west tegen elkaar op. Het Nikolaiviertel is het oudste gedeelte van Berlijn en hier is vanaf eind augustus tot en met eind oktober de openluchttentoonstelling sporen van de middeleeuwen te vinden. Goed bedoeld, maar niet echt spannend.

Interessanter zijn twee andere exposities: op de hoek van de Spandauer Strasse en de Karl-Liebknecht-Strasse wordt onder de benaming Party, Pomp und Propaganda aandacht aan de jubilea van de jaren 1937 en 1987 besteed. Met Pomp wordt pracht en praal bedoeld. Beide jaren zijn uit geschiedkundig oogpunt interessant: het eerste jubileum viel in een tijd dat de nazi’s de macht al in handen hadden en op het jubileum vijftig jaar later drukte, zoals gezegd, het stempel van de koude oorlog. Andere verjaardagen heeft Berlijn, voor zover bekend, niet gevierd.

De tweede expositie heeft de naam Stadt der Vielfalt/City of Diversity, om maar weer eens te onderstrepen hoe veelzijdig Berlijn toch is. Te vinden is deze verkorte wandeling door Berlijn op de Schlossplatz, direct tegenover de Berliner Dom. U vindt hier een reusachtige plattegrond van de stad – van Spandau tot Köpenick en van Pankow tot Zehlendorf. De plattegrond heeft een schaal van 1:775 en dat is natuurlijk wel aardig bedacht. Als u hier een minuut of twintig hebt rondgelopen weet u al het één en ander over allerlei aspecten van Berlijn: over kunst, politiek, wetenschap, muziek, godsdienst, werk, gastronomie, sport, educatie en literatuur. Het hoogtepunt van de festiviteiten moet dan het afsluitende feest op zondag 28 oktober worden. Hier kunt u alles over 775 jaren Berlijn nog eens rustig nalezen.

Eigenlijk zou ik dezer dagen ieder verhaaltje dat ik hier opschrijf met de laatste ontwikkelingen rond het nieuwe vliegveld BER kunnen beginnen of eindigen. Hier in Berlijn is het allemaal natuurlijk big news, maar ik ben er niet zo zeker van of de rest van de wereld bovenmate in de klucht geïnteresseerd is die hier rond dit nieuwe vliegveld momenteel wordt opgevoerd. Want dat het hier alleen nog maar om een klucht gaat is een ding dat haast wel zeker is.

Daarom toch maar even in het kort de stand van zaken van eind augustus. Nadat de opening begin mei opnieuw werd uitgesteld (van 3 juni 2012 naar 17 maart 2013) wordt nu doodleuk beweerd dat de uiteindelijke beslissing pas half september zal worden genomen. Dan vraag je je natuurlijk af waarom zo’n nieuwe openingsdatum überhaupt wordt genoemd. Ook op het moment dat ik dit opschrijf (28 augustus) staat op de officiële website nog steeds: BER opening on 17 March 2013. Maar mensen die het kunnen weten, spreken achter voorgehouden hand al over een opening in 2014 èn over de vraag of het niet beter is het nabijgelegen vliegveld Schönefeld ook in de toekomst open te houden. Het is namelijk nu al duidelijk dat het nieuwe vliegveld te klein zal zijn op het moment dat de opening eindelijk een feit is! Heb je het ooit wel eens zo zout gegeten?

Maar er komt uit Berlijn ook nog goed nieuws voor de vrienden van de vliegerij: de tweejaarlijkse ILA, de Internationale Luft- und Raumfahrausstellung, opent tussen 11 en 16 september weer haar poorten (de laatste drie dagen is de show ook voor de normale burger toegankelijk). Nadat het evenement de laatste 20 jaar steeds op het vliegveld Berlin-Schönefeld plaatsvond, moest het door de bouw van het nieuwe vliegveld BER uitwijken naar het nabijgelegen plaatsje Selchow. Gelooft u mij, daarvan heeft nog geen enkele Berlijner ooit gehoord. Toch is hier inmiddels het zogenoemde Berlin ExpoCenter Airport ontstaan, dat een totale oppervlakte van maar liefst 250.000 m² heeft. Hier heeft de ILA, die wereldwijd tot de grootste in haar soort behoort en de laatste jaren steeds zo’n 240.000 bezoekers trok, dus onderdak gevonden.

De weg ernaar toe wordt overigens nog knap lastig: men heeft er namelijk niet aan gedacht dat het nabijgelegen treinstationnetje Waßmannsdorf niet op een dergelijke toeloop is berekend. De politie zal het station daarom uit veiligheidsoverwegingen tijdens de ILA sluiten en bezoekers die met het openbaar vervoer komen zijn dus op een shuttle service aangewezen. Maar vermoedelijk zal dat ook u als geneigde lezer intussen nauwelijks meer verwonderen…